Một đời tìm tòi, phụng sự văn hóa dân tộc

Với 400 trang, "Học giả Đào Duy Anh" là cuốn sách đầu tiên tụ hội các bài viết trong nước về ông trong suốt hơn 70 năm qua, suy tôn và ghi nhận sự đóng góp của GS Đào Duy Anh đối với việc xây dựng và phát triển nền văn hóa dân tộc. Là những người thuộc thế hệ hậu sinh, chỉ được biết đến Đào Duy Anh qua những trang sách của ông, nhưng với lòng hâm mộ và kính trọng một bậc học giả đã dành trọn đời mình cho giang san, cho văn hóa dân tộc, những người biên soạn đã tụ hợp các bài viết về Đào Duy Anh trong cuốn sách này, mong muốn góp phần dựng lại chân dung của một học giả điển hình của giang sơn. 31 bài viết của 29 tác giả được chia làm hai phần chính. Phần thứ nhất gồm những bài viết ghi lại những xúc cảm, kỷ niệm đối với một học giả lớn, một người thầy lớn, Diet chuot một con người đáng kính. Phần thứ hai gồm các bài nghiên cứu, đưa ra sự đánh giá về những đóng góp của Đào Duy Anh trong sự nghiệp xây dựng nền văn hóa dân tộc và ảnh hưởng của ông đối với từng lớp, với những thế hệ sau. Độc giả có thể tiếp cận Đào Duy Anh qua hồi tưởng và kỷ niệm về ông của những người nhà: Bản tổng kết trong lễ mừng thọ ông 80 tuổi do người em ruột là Đào Duy Dzếnh (tức Đào Phan) - nguyên bí thơ Ban cán sự Đảng (có chức năng như Thành ủy) Hà Nội năm 1941 - chấp bút; quá trình Đào Duy Anh làm báo "Tiếng Dân" với cụ Huỳnh Thúc Kháng do người con trai là Đào Hùng khắc họa; "số long đong" của cuốn "Từ điển Truyện Kiều" được chính người em dâu là bà Trần Thị Minh Châu (nguyên Cục trưởng Cục Xuất bản) kể lại. Đắp cuốn sách là thông tin về cuộc thế và sự nghiệp của Đào Duy Anh, hành trình đi từ tinh thần yêu nước, yêu văn hóa dân tộc đến hoạt động khoa học. Qua các bài viết của các học sinh - đều là những nhà sử học có uy tín trong nước như GS Hà Văn Tấn, GS Trần Quốc Vượng, GS Phan Huy Lê, hay những nghiên cứu của các chuyên gia về văn hóa (PGS.TS Đỗ Lai Thúy), đạo (GS.TS Đỗ Quang Hưng)... Chân dung khoa học của Đào Duy Anh hiện lên, thật đáng thán phục. Đứng trước những vấn đề của thực tế văn hóa dân tộc, cũng như nhiều trí thức khác, khát vọng của ông là góp phần gây dựng nền văn hóa riêng cho dân tộc mình, một nền văn hóa giàu bản sắc, có khả năng tiếp nhận tinh hoa của các dân tộc khác và nhất là phải tự chủ trong quá trình tiếp xúc, giao lưu với thế giới. Cả cuộc đời ông đã đeo đuổi, kiên trì và nhất quán cho sự nghiệp đó với một niềm tin mãnh liệt vào nhựa sống của dân tộc cũng như con đường mình đã chọn Diệt muỗi lựa. Ông luôn đứng vững trên trận mạc văn hóa, chuyên cần lao động khoa học với một tấm lòng yêu văn hóa dân tộc thiết tha, bất chấp những sóng gió trong cuộc thế không dễ gì có thể vượt qua. Trước khi từ giã dương thế, trong hồi ký "Nhớ nghĩ chiều hôm", Đào Duy Anh đã tổng kết đầy đủ và sâu sắc vơ cuộc thế mình: "Cái khía cạnh chủ đạo là sự diễn biến tư tưởng của tôi từng bước đi vào chủ nghĩa Mác để lấy nó làm kim chỉ nam chỉ dẫn mọi hoạt động của tôi trong lĩnh vực nghiên cứu và tư tưởng, vì đời tôi thực ra không phải là một cuộc đời hoạt động chính trị, mà là thế cuộc tìm tòi và phục vụ về văn hóa của một người trí thức mà thôi". Cuốn sách này khắc họa chân dung ông dựa trên quan điểm đó.